 |
| भुवन दाहाल, अध्यक्ष, नेपाल बैंकर्स एसोसिएसन |
समग्र बैंकिङ क्षेत्रको मूल्याङ्कन कसरी गर्नुहुन्छ ?
बैंकिङ क्षेत्रको मूल्याङ्न गर्दा दुई चार वटा सूचक हेर्नुपर्छ । पहिलो सर्वसाधारणमा वित्तीय पहुँचको अवस्था हो । ‘एक्सेस टु फाइनान्स’मा हामी एकदमै राम्रो अवस्थामा छौँ । नेपालीको बैंक खाता तीन करोडभन्दा बढी नाघेको छ । पछिल्लो छ महिनामा मात्रै ३३ लाख नयाँ खाता खोलिएका छन् । एक जनाका दुई तीन वटा पनि खाता हुन सक्छन् । ३३ लाख थपिएपछि पुरानै रेसियो ६० प्रतिशतकै मात्रै हिसाब गर्ने हो भने पनि ७० प्रतिशत जतिको ए बी सी वर्गकै बैंक खाता पुगिसकेको जस्तो देखिन्छ । डी वर्ग र सहकारीसमेत हिसाब गर्दा मलाई त लाग्छ ९० प्रतिशतको पहुँच बैकिङ् क्षेत्रमा पुगेको छ ।
अर्को कुरा अहिले वाणिज्य बैंकका मात्र शाखा चार हजारभन्दा माथि छन् । सबै वर्गको हिसाब गर्दा नौ हजारभन्दा माथि शाखा छन् । अहिले ७५३ स्थानीय तहमध्ये ७४५ मा वाणिज्य बैंकका शाखा पुगि सकेका छन्, पुग्न बाँकी आठ वटा मात्र छन् । त्यहाँ पनि केन्द्रको विवादले गर्दा पुग्न नसकेको हो । मलाई लाग्छ असार सम्ममा सम्भवत ७५३ वटै स्थानीय निकायमा बैंकिङ पहुँच पुग्ने छ ।
डेबिड कार्ड, क्रेडिट कार्ड मोबाइल बैंकिङ जस्ता हाम्रा प्रोडक्टको क्वालीटी अहिले अन्तर्राष्ट्रियस्तरको छ । रिटेल लोनका प्रोडक्ट छन् कर्पाेरेट लोन, क्रेडिट फाइनान्स, रिटेल डिपोजिट, संस्थागत डिपोजिट, अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारमा हुने विभिन्न सुविधा जस्तै हेजिङ, ट्रेजरीका विभिन्न सुविधा, कार्डमा पनि क्लिक बैंकिङतिर गइरहेका छौँ । बैंकको ‘हेल्थ’को हिसाबले हेर्नुभयो भने पनि साउथ एसियामा ‘क्यामल्स रेटिङ’ हेर्दा हामी दक्षिण एसियामै हामी एक नम्बरमा पर्छौं । यसरी वित्तीय पहुँच, सेवाको गुणस्तरीयता, प्रडक्टको बिबिधताका हिसावले हामी राम्रो गतिमा अघि बढिरहेका छौ । अझै सुधार गर्नुपर्ने कुरा पनि धरै होलान् तिनलाई सुधार गर्नेतर्फ पनि हामी लागिरहेका छौं ।
ऋण लगानीको वृद्धिदर र समग्र बैकिङ क्षेत्रको क्षेत्रगत लगानीको अवस्था कस्तो छ ?
चालु आर्थिक वर्षको वृद्धिदर गत छ महिनामा १० प्रतिशतका दरले बढेको नेपाल राष्ट्र बैंकले पछिल्लो तथ्याङ्कले देखाएकोे छ । त्यसमा ९.९९ प्रतिशत वृद्धि छ । समग्रमा २८७ अर्ब पुँजी प्रवाह भएको छ । क्षेत्रगत हिसाबले कृषिमा २५ अर्ब ४४ करोडको वृद्धि देखिन्छ । अन्य उत्पादनशील क्षेत्रमा ४३ अर्ब ३६ करोड, निर्माणण क्षेत्रमा ३२ अर्ब, मेटल प्रोडक्सन, मेसिनेरी एन्ड इलेट्रिकल टुल्स फिटिङमा तीन अर्ब ३६ करोडको वृदि छ । ट्रन्सर्पोटेसन क्षेत्रमा चार अर्ब ६७ करोड, होलसेलर रिटेलर्समा ३८ अर्ब, फाइनान्स इन्स्योरेन्स र फिक्स एसेस्टमा २९ अर्ब, सर्भिस इन्डस्ट्रिजमा ३० अर्ब छ । यसमा टुरिज्म होटल सबै आउँछन् । कन्जुमर लोनमा जसमा सुन चाँदी आउँछ, त्यो घटेको छ । त्यसमा चार अर्ब मात्र ऋण प्रवाह भएको देखिन्छ । समग्रमा उत्पादनशील क्षेत्र उपभोक्ता कर्जाभन्दा पनि उत्पादनशील कर्जामै बढी ऋण प्रवाह भएको देखिन्छ । यो एकदमै राम्रो हो ।
तरलता स्थिति सामान्य नै रहेको पाइन्छ । यस अवस्थामा ऋणको माग बढे अनुरुप आगामी दिनमा यसको व्यवस्थापन कत्तिको सहज होला ?
एकदम सहज छ । तीन चार वर्षअघि त्यस्तो सहज थिएन । हाम्रो जस्तो विकासशील देशमा ‘फन्ड’को आवश्यकता धेरै हुन्छ । हामीकहाँ यसको वार्षिक वृद्धि भने पाँच सय अर्बको हाराहारी मात्रै हो । वार्षिक रुपमा निजगढ जस्ता विमानस्थल बनायाँै, फास्ट ट्रयाक बनायौँ, अनि ठूला हाइड्रो प्रोजेक्ट सुरु ग¥यौ भने पाँच सय अर्ब सकिन त केही पनि समय लाग्दैन । फेरि एउटै सेक्टरमा मात्रै कर्जा प्रवाह गर्ने कुरा पनि भएन सबै क्षेत्रमा बाँड्नु पर्ने हुन्छ । त्यसैले हाम्रो जस्तो विकासोन्मुख देशमा हामीसँग पैसा छ भनेर बस्यौ भने मुर्ख हुन्छौँ ।
लगानीकर्ता, खासगरीबाट ऋण प्रक्रिया झन् जटिल बन्यो भन्ने गुनासो आएको छ नि ?
हामी के कुरामा स्पष्ट हुनु पर्छ भने कर हिजो पनि तिर्नु पथ्र्यो आज पनि तिरेकै छौँ । कहिले तिरेको पनि थिएन कि वा अलिकति कम तिरिएको थियो कि ? तर अब ‘सिस्टम’मा आउनुस् भनेको हो । सुरुमा आउँदा त मान्छेको ‘नेचर’ हुन्छ नि यो नयाँ कुरा त नआइदिए हुन्थ्यो भन्ने । ट्याक्स क्लियरेन्स पेस गर्ने कुरा सैद्धान्तिक रुपमा एकदमै राम्रो हो । कतिपय ठूला व्यापारीले यो पहिलेदेखि नै प्रयोग गरिराख्नु भएको थियो । सानाले यसपालीदेखि गर्नुप¥र्यो । हाम्रो भनाई के छ भने नेपालभर यसलाई लागु गर्न सकियो भने र सबै मान्छे करको नेटमा आएर आम्दानी अनुसार कर तिरे भने त अहिले हामीले जुन बढी दरको कर तिररिहेका छौँ पनि घट्ने थियो । अनि हामीले ‘स्याडो इकानोमी’ वा ‘इनर्फर्मल इकोनोमी’को कुरा गरिरहेका छौँ त्यो पनि कम हुन्थ्यो होला । म त यो सैद्धान्तिक रुपमा शतप्रतिशत पालन गर्नुपर्ने पक्षमा छु । तर व्यवहारिक रुपमा लागु गर्न कतिपय अप्ठ्यारा होलान् । यहाँबाट रकम सहकारीमा जाने र सहकारीबाट आनौपचारिक आर्थिक क्षेत्रमा जाने अबस्था र त्यहाँ राज्यले दृष्टि पु¥याउन नसक्नाले यसलाई बिस्तारै गर्दा राम्रो हुन्छ कि भन्ने हो । नभए के हुन्छ भने बैंकिङ क्षेत्रमा आएको मान्छे अन्त जान सक्छन् ।
सहुलियतपूर्ण ब्याज कर्जामा बैंकहरु किन उत्साहित छैनन् ?
हामीले ब्रान्च म्यानेजरलाई ‘टार्गेट’ दिएका हुन्छौं । उनीहरु यो पुरा गर्नेतर्फ लाग्नु स्वभाविक हो । सहुलियतपूर्ण कर्जाको लागि धेरै ग्राहक आउनु हुन्छ । कतिपय मापदण्ड पुरा गरेर आउनु हुन्छ भने कतिपय नगरी । मापदण्ड पुरा गरेर आउनेले लगि नै रहनु भएको छ, जससले पुरा गर्नुभएको छैन त्यस्तोलाई दिने कुरा पनि भएन । यसका लागि राज्यले यो वर्ष पाँच सय वटालाई दिनैपर्ने प्रावधान बनाएको छ । अब बैंकहरुले यो ऋण नदिने त प्रश्नै आउँदैन । नत्र पेनाल्टी पनि तिर्नुपर्छ ।
योगदानमा आधारित समाजिक सुरक्षा कोषमा जान बैकिङ् क्षेत्र हिच्किाएको छ । किन होला ?
सामाजिक सुरक्षाको सवालमा हामी जान एकदमै आतुर छौं । यसमा जान आपत्ति नै छैन । हामीले अहिले धेरैको सञ्चय कोषको रकम सञ्चय कोषमा नै लगेर राखेका छौं, अर्को रकम नागरिक लगानी कोषमा लगेर राखेका छौं । यी दुबै किकाय राज्यकै हुन् । तेस्रो निकायमा जान पनि हामीलाई कुनै आपत्ति छैन ।
अहिलेसम्म हामी केमा अभ्यस्त भएको जागिर छोड्दा सञ्चय कोषको पैसा लिने, सञ्चय कोषबाटै ऋण पनि लिने चलन हो । अनि उपदान चाहिँ जागिर छाड्ने बेलामा एकमुष्ट लिने हो । कतिपयमा उपदानको सट्टा पेनसन हुन्छ । उपदान र पेन्सन एउटा चिज हो भने सञ्चय कोष अर्को हो भन्ने हाम्रो बुझाइ छ । अब यहाँ कस्तो भयो भने मेरो जागिर दुई वर्षमात्रै छ । म राजिनामा दिएर गएँ भने त्यहाँ जम्मा भएको पैसा साठी वर्ष नपुगी नपाइँदो रहेछ । अर्को कुरा सञ्चय कोष भनेर पैसा झिक्थें । ‘ग्राच्युटी’ मात्रै मेरो पेन्सनको रिप्लेसमेण्ट हुन्थ्यो भन्ने अबस्था पनि भएन । १५ प्रतिशतको हाराहारीमा भएपछि पेन्सन फण्ड चल्दोरहेछ । हाम्रो त ३१ प्रतिशत छ ।
खाइपाई आएको रकम नघटोस भन्ने मात्रै हाम्रो माग हो । पेन्सनमा आउने रकम पनि हामीले पाउँदै आएको भन्दा कम देखिएको छ । त्यसैले सामाजिक सुरक्षा कोष र बैंकर्स संघका दुबै पक्षले बसेर यसो गर्दा खाइपाई आएको सुविधा घट्दैन भन्ने हिसाबले हामीलाई ‘कन्भिन्स’ गर्नुभयो भने हामी जान्छौं । यहाँ डबल ट्याक्सको कुरा छ । त्यसलाई सम्बोधन गरिदिने भनिएको छ ।
बैकिङ क्षेत्र डिजिटाइजेशनसँगै सुरक्षा चुनौति पनि थपिँदै छ, यसलाई कसरी व्यवस्थापन गर्ने तयारी समग्र बैकिङ क्षेत्रको रहेको छ ?
केही महिनाअघि चिनियाँ ह्याकरले एटीएम ह्याक गरेको केस आयो नि यसले बैंकिङ क्षेत्रमा डेढ दुई करोडको क्षति भयो । यस्तो घटना हुनुहुन्न भनेर प्रयास गर्ने आफ्नो ठाउँमा छ । यस्तो कुरा भनेको रुघाखोकी लागे जस्तो हो ।
अहिले सानो बैंकको पनि चुक्ता पूँजी ११ अर्ब छ । ठूला बैंकको त ३५ अर्ब सम्म छ । बैंकिङ क्षेत्रमा यस्तो अपरेशन रिस्क भन्ने भई रहन्छ । कहिले काही हामी ठगिने पनि हुन्छ । इन्टरनेट बैंकिङमा जोखिम त छ नि । केन्द्रीय बैंकले यस्तै जोखिम भइरहन्छ र यसलाई कतैबाट परिपूर्ति गर्नु पर्दछ भनेर नाफाको १५ प्रतिशत छुट्याउने प्रावधान नै राखिदिएको छ ।
यसबाहेक यस्तो नहोस भनेर सेक्युरिटी सिस्टमलाई कसरी बलियो बनाउने भनेर सम्बन्धित सूचना प्रविधि अधिकृतहरुको एउटा कमिटी नै बनाइएको छ । त्यसमा हामी छलफल गर्छौं । हामीलाई बाहिरका यस्ता समस्या कमै थाहा हुन्छ त्यसैले अलिकति डराएका मात्र हौ । कसरी हाम्रो प्रणालीलाई बलियो बनाउने भन्नेतर्फ लागिरहेका छौं । यसमा निक्षेपकर्ताहरु डराउनुपर्ने कुनै पनि कारण छैन ।
नेपालको आर्थिक बृद्धिदर यो बर्ष पनि राम्रो रहने प्रक्षेपण सरकार, बिश्व बैक, एशियाली बिकास बैकको रहेको छ । यसलाई दिगो बनाउन निजी क्षेत्रको लगानीे हिस्सा ठूलो मात्रामा बढ्नुपर्ने उनीहरुको पनि भनाइ रहेको छ । हाम्रो बंैकिङ क्षेत्र त्यस अनुरुप पूजी ब्यबस्थापनमा कसरी अघि बढ्छ ?
बैंकहरुले आफ्नो हिसाबले काम गरिरहेका छन् । हाम्रो आन्तरिक बृद्घिले यो पैसा पुग्दैन । हामीले बाहिरबाट पैसा लिएर आउनुपर्छ । त्यसका लागि बैंकलाई राष्ट्र बैंकले ‘एक्सटरनल कमर्सियल बरोअर’ को बाटो पनि खोलिदिएको छ । सरकारले पनि एफडिआईको व्यवस्था गरेको छ । त्यसलाई पनि गति दिने हिसाबले काम गर्नुपर्ने छ । एफडिआई पनि बढाउनुप¥यो, एक्सटरनल कमर्सियल बरोअरलाई पनि बढाउनुप¥यो । हामी त्यसमा लागिरहेका छौं । थोरै फण्ड आएको छ । दीर्घकालिन लगानीतर्फ सरकारले पनि गरोस, हामीले पनि गर्नुपर्ने कामहरु गर्छौंं । तर बाहिरबाट पैसा त ल्याउनैपर्छ । सरकारले लिएको समृद्घ नेपाल र सुखी नेपाली भन्ने नारा पुरा गर्न र दोहोरो अंकको आर्थिक बृद्घि हासिल गर्नको लागि लगानी त बढाउनुप¥यो नि । दीर्घकालिन योजनाहरुमा पनि लगानी गरिरहेका छौं । बाहिरका बैंकहरुसँग पनि सहकार्य गर्दैछौं । तर हाम्रो कर्मचारीतन्त्रको पुनसंरचना अत्यन्तै जरुरी छ । कम्तिमा नेपालमा लगानीमैत्री वातावरण आवश्यक छ भन्ने सन्देश त दिन सक्नुप¥यो नि ।
